In het prachtige Zweedse Växjö organiseerde de Linnaeus Universiteit in oktober de conferentie ‘Sustainable Built Environment and Urban Transition’ over de ontwikkeling van de duurzame gebouwde omgeving. WNR was aanwezig als partner van het CondoReno project. Ragy Elgendy van TU Delft presenteerde het onderzoek van vier bedrijfsmodellen waaronder WNR, waarmee grote integrale renovaties van VvE’s woonlastenneutraal gerealiseerd kunnen worden.

Er waren uiteenlopende presentaties van deelnemers over de hele wereld gerelateerd aan klimaatverandering. Met innovatieve ideeën om de klimaatschade alsnog zoveel mogelijk te beperken en net zulke mooie innovatieve ideeën om onszelf weerbaarder te maken tegen de gevolgen van klimaatverandering, met name gericht op de gebouwde omgeving. Noodzakelijk want de klimaatverandering is al begonnen, zo blijkt telkens weer uit de verschillende nieuwsberichten over extreme stormen, neerslag en hoge temperaturen.

WNR-model centraal in bedrijfsmodel

De presentatie tijdens de conferentie in Växjö ging over vier bedrijfsmodellen, waarvan die van WNR er één is. Het WNR-model is de aanpak voor VvE’s om woonlastenneutraal te renoveren. Het is het hoofdbestanddeel van het bedrijfsmodel van WNR dat breder is dan het model zelf. Aanvullend geven we namelijk ook advies over renovatietrajecten aan bijvoorbeeld gemeentes en renovatieaanbieders. Het bedrijfsmodel van WNR was één van de vier modellen die door TU Delft in Zweden werden gepresenteerd binnen het EU-project CondoReno. WNR was zelf ook aanwezig tijdens de conferentie als partner in dit project.

Integrale renovaties VvE versnellen

Geïntegreerde woningrenovatie is een kansrijke oplossing om zeer energie-efficiënte renovaties te versnellen voor Verenigingen van Eigenaren (VvE’s). CondoReno is een met Europees geld gefinancierd project om het proces van integrale renovaties van appartementencomplexen met een VvE-bestuur te versnellen. Om zo een bijdrage te leveren aan het beperken van klimaatverandering. Grote renovaties om het energieverbruik te reduceren tot energielabel A en te stoppen met het verwarmen met fossiele brandstof. Voor Nederland betekent dat dus stoppen met het gebruik van aardgas om de woningen te verwarmen. Het bedrijfsmodel van WNR, waarmee een dergelijke grote integrale renovatie woonlastenneutraal gerealiseerd kan worden, werd naast drie andere bedrijfsmodellen gepresenteerd door Ragy Elgendy van TU Delft.

Presentatie uiteenlopende technieken en methodes

Het was zeer inspirerend hoe jonge en ook een aantal oudere academici hun ideeën presenteerden. Zeer uiteenlopend, zoals onderzoek naar nieuwe technieken om de opvang van zonne-energie op een beperkt oppervlak te vergroten. En nieuwe methodes om de risico’s van afbrekende takken en omvallende bomen in de stad in kaart te brengen voor gemeentes, zodat die daar preventief actie op kunnen ondernemen. In India waar hele dorpen nog niet zijn aangesloten op het elektriciteitsnet, worden solitaire systemen gebouwd om zonne-energie op te wekken en op te slaan. Modulair, want de verwachting is dat de vraag naar stroom snel zal stijgen als de verlichting en de ventilatoren werken. In Zweden is houtbouw de standaard voor woningen, wat een goede manier is om CO2 op te slaan en daarmee een voorbeeld voor de rest van de wereld. Inmiddels zijn ook de eerste (hoogbouw) appartementencomplexen van hout opgeleverd.

Aandacht voor sociale kant klimaatverandering

Naast aandacht voor de technische mogelijkheden was er tijdens de conferentie ook aandacht voor de sociale kant van klimaatverandering en het belang van de energietransitie. Dat bleek onder andere uit de voordracht van Prof. Jessica Pykett die inging op het meenemen van de samenleving, de mensen uit de buurt. Ook een waarschuwing voor de gemeentes in Zweden waar veel woningen uit de jaren zestig en zeventig staan, die de komende jaren meer en meer last van oververhitting in de zomer krijgen. Omdat in dit type woningen relatief veel ouderen wonen, die extra kwetsbaar zijn voor de gevolgen van de hoge temperaturen, wordt hen aangeraden om zo snel mogelijk maatregelen te treffen. Dit onderzoek ging over de Zweedse situatie, maar geldt uiteraard ook voor steden in andere landen.

Bezoek biomassa centrale

Ook het bezoek aan een biomassa centrale stond op het programma. Zeg maar een grote boiler die 85% van de woningen in Växjö van warmte voorziet. Een moderne en volledig CO2 neutrale installatie die draait op snoeimateriaal uit de bosbouw in de omgeving en het zaagsel van de meubelfabrieken, ook uit die omgeving. Op de foto’s hierboven is te zien dat er bergen verschillend soort materiaal klaarligt om volgens een ‘speciaal recept’ te worden gemengd en verbrandt, waardoor het rendement zo hoog mogelijk is. De kritische kijker zal opmerken dat er ook hele stapels bomen klaarliggen om de oven in te gaan en dat klopt gedeeltelijk. Er gaan geen hele bomen in de verbrandingsoven, dat gaat niet, deze worden eerst vermalen tot snippers. De bomen die hier klaarliggen zijn ziek en aangetast door een bepaalde kever waardoor deze met spoed gekapt moesten worden om schade aan omliggende bomen en bossen te voorkomen. Deze bomen zijn ook niet geschikt voor bouwmateriaal of de meubelindustrie.

Foto cover met dank aan Linneaus University Växjö

Als specialist in renovatie en verduurzamen van appartementencomplexen met een VvE bestuur heeft WNR regelmatig te maken met complexe vraagstellingen. Zoals de combinatie van achterstallig onderhoud en onvoldoende gespaard geld om dat aan te pakken. Soms is er amper geld voor de volgende schilderbeurt. Is sloop van een appartement en nieuwbouw goedkoper en daarom interessanter dan renoveren? Hier lees je hoe WNR er tegenaan kijkt.

Slechte energielabels betekenen hoge energiekosten voor het verwarmen, terwijl het comfort vaak slecht is met klachten zoals tocht en koude vloeren. De bewoners zitten op zijn zachts gezegd in een onprettige situatie. Over gezondheid hoor je minder, maar wij zien (en meten) vaak dat die niet in orde is. Hoge relatieve luchtvochtigheid met schimmel tot gevolg. 

Ongezonde omstandigheden waar de bewoner en de VvE als vertegenwoordiger van de eigenaren niet zelfstandig uitkomen. WNR kan vaak een oplossing bieden. Dat is geen eenvoudig proces, maar het kan en vaak zonder dat de woonlasten (heel veel) stijgen. 

Vooronderzoek maakt de basis helder

We doen eerst vooronderzoek om de situatie scherp te krijgen. Het gebouw moet in de basis technisch goed zijn. Na de renovatie moet het tenminste weer 50 jaar mee kunnen. Dit is dus een belangrijk onderdeel van het vooronderzoek: de haalbaarheidsstudie.

De oplossing is dat we de kosten voor verwarmen en warm water met (meer dan) 90% verminderen. Noodzakelijk om de enorme investering voor het verduurzamen te kunnen financieren. Een investering die kan oplopen tot 100.000 euro per appartement. En die enorme investering roept in de branche vraagtekens op: kan je niet beter slopen en nieuw bouwen is dan de vraag.

Sloop appartement met nieuwbouw goedkoper?

Voor woningcorporaties is deze vraag, al dan niet met terugkeergarantie voor de huidige huurders, vanzelfsprekend. Maar hoe is dat voor een appartementencomplex met een VvE, dus met allemaal individuele eigenaren? Renoveren is complex: verbouwen terwijl mensen er wonen. Slopen betekent in ieder geval tijdelijk elders wonen. En belangrijker, mensen zijn gehecht aan hun eigen plek die helemaal naar hun wensen is ingericht. Ze hebben geïnvesteerd in vloeren, badkamers, keukens en raambekleding. Willen zij wel vertrekken, tijdelijk elders wonen en terug naar een nieuwe woning op dezelfde plaats als de vorige? En laten wij er voor het gemak maar even vanuit gaan dat de woning net zo groot is en de woonlasten ook nagenoeg hetzelfde zijn.

WNR is benieuwd naar je mening!

Wij zijn benieuwd hoe jij hier over denkt, jij als eigenaar van een woning in een appartementencomplex met een VvE. Wij horen graag je mening of je sloop van een appartement verkiest boven renoveren of andersom, en waarom.

De reacties verwerken wij in vervolgacties, zoals een artikel dat wij op onze site of elders zullen plaatsen. We delen graag de kennis, ervaring en inspiratie van de markt, om samen tot een passende aanpak met goede oplossingen te komen waarin sloop van VvE-appartementen niet nodig is!

Je kunt je verhaal insturen naar info@wnr.nu. Geef aan of wij je verhaal met of zonder naam mogen gebruiken.

Naast de reacties van de eigenaren ontvangt WNR ook graag reacties van professionals, vooral de mensen die pleiten voor slopen en nieuw bouwen.

Bekijk hier welke oplossingen wij Vve’s bieden.

We zijn benieuwd naar de reacties!

Stichting WNR ontwikkelde een stappenplan voor VvE’s die een integrale renovatie volgens de WNR-methodiek willen uitvoeren. Deze aanpak is met name geschikt voor de aanpak van grotere galerijflats van eind jaren 60/begin jaren 70 en grotere aantallen portiekwoningen van eind jaren 50 en de jaren 60. Het beschrijft de zes fasen voor verduurzaming van een VvE en wordt door WNR en haar partners gebruikt bij de projecten. In dit artikel lichten we het globaal toe.

De basis van dit stappenplan ligt in de doorontwikkeling van het WNR-model: met hoge kwaliteit integraal renoveren met een grote energiebesparing tot meer dan 90%, een gebouwprestatiegarantie en betaalbare financiering. In een renovatie-ontwerp streven we naar de laagst mogelijke woonlasten bestaande uit servicekosten inclusief onderhoud, aflossing en energiekosten.

Gezien de benodigde onderzoeken die meestal een vaste prijs hebben, is de WNR-aanpak financieel pas goed haalbaar vanaf ongeveer 20 woningen. Ook is een gebouwprestatiegarantie voor kleinere VvE’s niet zonder meer haalbaar. Hiervoor is het minimum 10 vrijwel homogene woningen.

Download nu de folder WNR-Stappenplan

Onderhoudsplan besluit traject renovatie VvE

Een integraal renovatieproces loopt vanaf de gebruiksfase vóór renovatie en de gebruiksfase ná renovatie. Ons stappenplan voor de verduurzaming van het gebouw start met een initiatief vanuit de VvE en eindigt met in werking treden van het DMJOP: het duurzaam meerjarenonderhoudsplan. Dat is het onderhoudsplan voor het gebouw na renovatie. Het biedt de VvE handvatten om het gerenoveerde gebouw te blijven onderhouden en de kwaliteit in de toekomst te borgen.

De complexiteit van het verduurzamen van VvE’s wordt bepaald door meerdere aspecten waarmee de VvE-eigenaren en de partijen die bij de renovatie zijn betrokken rekening moeten houden. Denk aan sociale, financiële, juridische, technische en kwaliteitsaspecten. 

Houd rekening met een traject van 5 jaar

De doorlooptijd van VvE-renovaties kan lang zijn: houd rekening met 5 jaar. Dit brengt risico’s met zich mee gedurende alle fases. Denk aan wijzigingen in het VvE-bestuur, bewoners die verhuizen, wisselingen in de personele bezetting bij beheerders en andere partijen en financiële, juridische en marktgerelateerde randvoorwaarden die veranderen. De lange doorlooptijd kan leiden tot teleurstelling van enthousiaste kartrekkers. Houd in totaal rekening met minimaal vijf jaar van het eerste advies tot start renovatie en wees daar transparant over.

Bij het verduurzamen van een appartementsgebouw is het van belang om integraal te kijken naar de beste oplossingen voor de lange termijn. Op een later moment zal de VvE aan experts vragen scenario’s te schetsen en daarna haalbaarheidsonderzoek om de juiste afwegingen te kunnen maken. Het is van belang om je in deze fase breed te informeren en op zoek te gaan naar neutrale informatie en referentieprojecten. Pas op dat je door nu al te focussen op één specifieke aanpak of oplossing fouten maakt, een stroef proces krijgt of een niet optimaal ambitieniveau voor de renovatie.

Zes fasen met 15 processtappen

De roadmap van WNR bestaat uit zes fases met 15 processtappen:

1. Initiatief – Gericht op het creëren van draagvlak en opdrachtgeverschap professionaliseren
2. Oriëntatie – Schetsen van scenario’s voor integrale renovatie van de VvE
3. Verdieping – Vaststellen functionele eisen, bepalen technische specificaties en investeringsniveau e.a.
4. Transactie – Uitvraag uitvoering, pre-engineering, aanvragen vergunningen en subsidies
5. Bouw – Uitvoering van de integrale renovatie van de VvE
6. Nazorg – Evaluatie en kennisoverdracht

CondoReno

Het WNR-Stappenplan is onderdeel van het project CondoReno waarin WNR een belangrijke partner is. Wij ontwikkelen binnen dit project ons eigen WNR-model door, zodat opschaling van het complete aanbod van integrale renovaties voor VvE’s internationaal mogelijk wordt. Dit project heeft financiering ontvangen van het programma van de Europese Unie. Doel is met de uitkomsten VvE’s te ondersteunen label A-renovaties te kunnen realiseren. Er doen 9 organisaties mee uit Nederland, België en Frankrijk, vanuit Nederland ook onze zuster KERN. CondoReno loopt van oktober 2022 tot en met september 2026.

Tips voor de VvE die zich wil oriënteren

Verzamel informatie via de website van de gemeente, Milieu Centraal, RVO en andere overkoepelende websites. Ga in gesprek met andere VvE’s die al een integrale renovatie hebben doorlopen. Je kunt nu 2 dingen doen:

• Download de folder WNR-Stappenplan voor de eerste kennismaking met ons of..
• Download de algemene WNR-brochure als je al verder bent en plan een kennismakingsgesprek in met WNR!

Het kan niet, het kan wel en alles wat daar tussen zit. Dat zijn de reacties die WNR krijgt op de informatieavonden bij VvE’s. Het maakt dan niet uit waar het over gaat, de kosten, de energiebesparing, de doorlooptijd van het project. Het kan en het kan ook vrij snel, maar een relativering is op zijn plaats. Omdat het totale proces van eerste kennismaking tot en met realisatie vijf jaar kost.

Kan een renovatietraject voor een VvE niet sneller? Waarschijnlijk wel als je alles op alles zet, dat kost waarschijnlijk ook iets meer geld. De vraag is of dat gewenst is en veel belangrijker krijg je iedereen wel mee. Voor een grote integrale renovatie is het belangrijk dat iedereen aanhaakt en aangehaakt blijft. Gedurende het proces is onze ervaring dat meer en meer mensen erin gaan geloven en aanhaken. Het is dus niet verrassend dat we anderhalf jaar na de start van een project op een informatieavond weer een groep nieuwe eigenaren tegenkomen. Dat vraagt wel wat van je aanpak en communicatie omdat je de mensen die voor het eerst komen ook wil meenemen en dan moet je realiseren dat er ook een groep mensen is die dat verhaal al vaker heeft gehoord. Door herhaling wordt de boodschap sterker, alleen oppassen dat het niet te vaak herhaald wordt.

Voorbeeld aanloop renovatietraject VvE

Een van de grote projecten van WNR in het zuiden van het land staat vlak voor het besluit om opdracht te geven voor de concrete voorbereiding van de renovatie zelf, het is nu voorjaar 2023. We nemen je even mee in het verloop van het renovatietraject van deze VvE.

• De eerste kennismaking is in de zomer van 2021 waarna de ALV instemt met de eerste fase van het haalbaarheidsonderzoek. Daaruit bleek dat een woonlastenneutrale renovatie haalbaar was en stemt de ALV net voor de zomer van 2022 in met het verder uitwerken van het concept, de zogenaamde designfase.
• De volgende stap is een hele grote waarbij het definitief ontwerp wordt uitgewerkt, maar ook alle 175 woningen worden opgenomen. Essentieel want iedere woning is anders en we willen daar een collectief nieuw concept over uitrollen. Grotendeels speelt zich dat in het collectieve gedeelte van het appartementencomplex af, maar dat raakt ook de woning. Als de voor- en achterpui vervangen worden dan is dat in de woning en dat geldt ook voor de verbeteringen aan de ventilatie. Net voor of net na komende zomer van 2023 verwachten we dit aan de ALV voor te kunnen leggen, uiteraard nadat dit voorstel uitvoerig is besproken met de eigenaren.
• Stemt de ALV in dan is het reëel mogelijk om in de eerste helft van 2024 het definitief voorstel voor de renovatie aan de ALV voor te leggen en kan het renovatietraject van deze VvE voor de zomer van 2025 afgerond zijn, dus net binnen vijf jaar na de eerste kennismaking.

Bekijk hier hoe wij renovatietrajecten voor VvE’s aanpakken.

In het EU-project CondoReno bundelen ervaren projectmanagers en onderzoekers de krachten met marktgerichte koplopers, koplopers van lokale overheden, renovatieopleiders en brancheverenigingen. Met zes modellen getest in acht cases bij VvE’s maakt dit project de weg vrij voor de betaalbare energie-efficiënte renovatie van appartementengebouwen in Europa. Het project ging oktober 2022 van start en duurt 4 jaar.

Stichting WNR is één van de projectpartners in CondoReno. Het project gaat VvE’s helpen te verduurzamen, eerst de verenigingen in Nederland en Vlaanderen, daarna hopelijk ook in de rest van Europa.

Het partnerschap omvat ervaren projectmanagers en onderzoekers (TU Delft), marktgerichte koplopers (WNR), koplopers van lokale overheden (Antwerpen, Mechelen en Oostende), renovatie-opleiders (KERN, APC), aannemersverenigingen (VCB, EBC) en verenigingen van vastgoedeigenaren (UIPI).

Verduurzamen VvE complex

Waarom is het voor VvE’s zo ingewikkeld om te verduurzamen? Het team van WNR heeft daar wel een antwoord op: daarvoor hebben we het WNR-model voor ontwikkeld. Een methode om de VvE (Vereniging van Eigenaars) van A tot Z te begeleiden en daarbij alle benodigde disciplines van techniek tot financiering aan te trekken zodat de renovatie ook gerealiseerd kan worden met een dertig jarige garantie op een laag energieverbruik.

We zien nog mogelijkheden om deze complexe keuze verder te vereenvoudigen en om die reden zijn wij blij en trots dat wij mogen participeren in het CondoReno project dat onder leiding van de TU Delft en gefinancierd met subsidie van de Europese Unie tot stand is gekomen.

Testen WNR-model

De internationale samenwerking binnen dit product geeft ons de kans onze methode met het WNR-model verder te onderzoeken en te testen in andere steden buiten Nederland. Daarnaast zijn wij betrokken bij verschillende IHRS (Integral Home Renovation Service) modellen die in het buitenland gebruikt worden, waar wij van kunnen leren. Zorgvuldig wetenschappelijk onderzoeken en internationale kennisuitwisseling is cruciaal om gezamenlijk verder te komen.

CondoReno zal bijdragen aan het verder ontwikkelen en inrichten van IHRS-modellen in Nederland en Vlaanderen. Hiervoor worden de instrumenten en methoden van o.a. financiële besluitvorming door VvE’s onderzocht en verfijnd. In acht demonstratieprojecten moet aangetoond worden dat deze diensten leiden tot hoogwaardige renovaties met energielabel A of beter.

Projectpartners CondoReno

• Technische Universiteit Delft
• Kennisinstituut Kern
• Stad Antwerpen
• Stad Mechelen
• Autonoom Gemeentebedrijf Energiebesparing Oostende – Energiehuis Oostende
• Agence Parisienne du Climat Association – APC
• Union Internationale de la Propriété Immobilière – UIPI
• European Builders Confederation
• Embuild Vlaanderen

Kijk voor meer informatie over CondoReno op onze projectpagina.

Dit project heeft financiering ontvangen van het programma voor milieu- en klimaatactie (LIFE) MGA – Multi & Mono van de Europese Unie, onder subsidieovereenkomst nr. 101076316.

Uitgelichte foto: De VvE-appartementen aan de Lucellestraat, Wiltzanghlaan en Granidastraat in Amsterdam zijn een case in het CondoReno-project.

Er komen heel veel vragen af op een VvE-bestuur. Moeten we isoleren, terwijl de mensen klagen over de hitte in de zomer? Moeten we nu investeren in een warmtepomp, of wachten op het warmtenet? Bij dit type besluitvorming komt veel kijken. Een goed begin is het halve werk: de online cursus ‘Omgaan met complexe besluiten’ is voor ieder VvE-bestuur een handige opstap om het appartementsgebouw toekomstproof te maken. Drie bestuursleden kunnen deelnemen voor de prijs van twee!

In deze online cursus van 2,5 uur leer je wat een complex besluit precies is en wat er bij komt kijken om die te kunnen nemen. Denk bijvoorbeeld aan de keuze tussen het uitvoeren van groot onderhoud of gelijk een slag maken om echt energie te besparen en het moment van groot onderhoud te combineren met een integrale duurzame renovatie. Hoe voer je dat gesprek en hoe kom je het beste tot besluitvorming in de ALV? Hoe creëer je het benodigde draagvlak?

Inhoud van de cursus

• Verantwoordelijkheid VvE
• Maatschappelijke opgave
• Bestuurlijke en juridische kant
• De uitdaging van complexe besluiten
• Verantwoordelijkheid VvE-bestuur

Voor wie interessant?

Vaak is groot onderhoud de aanleiding om toch eens door te pakken met verduurzamen. En dat gaat samen met grote en complexe vraagstukken. De verkenningstocht van actieve bestuursleden begint vaak bij de afwegingen over het dak te vervangen met wel of geen dakisolatie, dubbelglas vervangen en renovatie kozijnen ja of nee. Of vervangen van de VR-ketels door HR-ketels, inclusief vervanging rookgaskanalen ja of nee.

Met deze online cursus kom je goed beslagen ten ijs: je weet wat voor de besluitvorming rondom complexe vragen in jullie VvE nodig is, en je leert de weg kennen om verduurzaming in te zetten voor meer wooncomfort en betere betaalbaarheid in de toekomst.

Praktische cursusinformatie

De online cursus voor VvE-besturen duurt 2,5 uur, je kunt kiezen uit 2 data:

• 9 november 2022: 13u30 – 16u
• 23 november 2022: 9u30-12u

Deze training kunnen we tegen gereduceerd tarief aanbieden omdat de ontwikkeling hiervan deels is vergoed uit een rijkssubsidie. De kosten zijn 195 euro inclusief btw per persoon. Wij raden je aan om deze cursus met een of twee medebestuursleden van jouw VVE te volgen zodat jullie je gezamenlijk een beeld kunnen vormen van de aanpak voor verduurzaming.

Let op: met deelname van drie bestuursleden betaal je enkel voor twee personen!

De cursus voor het VvE-bestuur geven wij samen met onze zusterorganisatie Kennisinstituut KERN.

Hier vind je alle cursus informatie en kun je aanmelden.